Jobcoaching doe je er niet zomaar even bij
De branchevereniging voor jobcoaches heeft zich sinds januari 2016 bij de NOLOC gevoegd. Hoewel de werkzaamheden van een jobcoach aansluiten op het vakgebied van coaches, loopbaan- en re-integratieadviseurs, is het begeleiden op de werkvloer echt een andere tak van sport.
Een jobcoach creeert de juiste voorwaarden, zorgt ervoor dat een kandidaat zijn werkplek kan behouden en is aanspreekpunt voor zowel de werkgever als de werknemer. Een gevarieerde en uitdagende rol, waar je feeling voor moet hebben en waar je praktisch, flexibel en creatief voor moet zijn.
In 2000 ging ik in Rotterdam werken om het jobcoachvak te leren. Ons team volgde de post-hbo- opleiding ‘individuele trajectbegeleiding’, gericht op de methodiek van supported employment – een ondersteunings- en begeleidingsmethodiek om voor mensen met een beperking een betaalde baan te vinden en te behouden op de reguliere arbeidsmarkt. De jobcoach voerde het volledige traject uit: van het in kaart brengen van wensen en mogelijkheden, tot arbeidsbemiddeling en begeleiding op de werkplek. Iedere persoon met psychische, lichamelijke of verstandelijke problematiek en elke tbs’er of ex-ver- slaafde, werd in het reguliere bedrijf geplaatst, met of zonder loondispensatie. De jobcoaches promootten de kandidaten vanuit hun kwaliteiten bij werkgevers en gaven uitleg over hetgeen zij vanuit hun beper- kingen nodig hadden op de werkvloer. Vervolgens gingen de jobcoaches aan de slag om iemand goed in te werken en ervoor te zorgen dat de functie werd behouden.
Jobcoaching
De vorm van jobcoaching waarbij je het hele traject begeleidt, zie je tegenwoordig nog steeds bij sociale werkvoorzieningen (begeleid werken). Bij het UWV heb je, om jobcoaching uit te kunnen voeren, een jobcoacherkenning nodig en start persoonlijke ondersteuning (PO) pas nadat iemand een baan heeft gevonden. Het kan zijn dat de jobcoach het voortraject ook heeft gedaan en al op een werkervaringsplaats ondersteuning heeft geboden, bijvoorbeeld in een Wajong-, WIA- of IRO-traject, maar dat hoeft niet. Jobcoaching wordt regelmatig door een andere persoon uitgevoerd. Dit is voor een kandidaat meestal niet de beste oplossing, maar niet iedereen in het vakgebied beheerst alle facetten. Ook komt het voor dat jobcoaching pas in wordt gezet als iemand vastloopt in zijn werk of wanneer iemand zelf een baan heeft gevonden
Jobcoaching is bedoeld voor mensen die structureel begeleiding nodig hebben en kon aanvankelijk zo lang doorgaan als nodig. Tegenwoordig zit er bij het UWV wegens bezuinigingen een termijn van maximaal drie jaar aan vast. Natuurlijk zijn er kandidaten bij wie je de jobcoaching langzamerhand kunt af- bouwen zodat de werkgever de jobcoachrol over kan nemen, maar er zijn nog steeds kandidaten die juist de jobcoach als onafhankelijk persoon nodig hebben om hun werkplek te kunnen behouden. In dat geval kun je met de arbeidsdeskundige of de werkgever onderhandelen over verlenging. Verder denkt het UWV momenteel na over ‘strippenkaarten’, zodat na het derde jaar indien nodig nog op aanvraag begeleiding in kan worden gezet.
Werkgevers besluiten tegenwoordig steeds vaker interne jobcoaching aan te vragen bij het UWV of om het zelf in te kopen bij een re-integratiebedrijf. Zo begeleid ik Peter, een programmeur op een ICT-af- deling van een bank, die de diagnose Asperger kreeg nadat hij al een aantal jaren problemen had op zijn werk – vooral met het behouden van overzicht en in de communicatie met collega’s. Peter had geen link met het UWV, maar de werkgever wilde graag uitval voorkomen. Peter: “Ik krijg van mijn jobcoach tips op sociaal en communicatief gebied, we bewaken samen mijn grenzen en ze helpt mij met het stellen van prioriteiten. Daarnaast geeft ze mijn leidinggevende voorlichting over hetgeen belangrijk voor mij is. Ik kan mijn jobcoach altijd mailen of bellen, ze denkt mee als ik ergens tegenaan loop en ze sluit aan bij een gesprek wanneer dat nodig is.
Dag van een jobcoach
Als ik een productiebedrijf inloop om Mila in te werken, gaat de telefoon. Ik schuif mijn haarnetje opzij en hoor gehuil. Ilse, die als administratieve kracht werkt, heeft ruzie gehad met een collega, staat buiten en geeft aan dat ze naar huis gaat. Ik motiveer haar om terug naar haar werkplek te gaan, geef haar handvatten, bel haar leidinggevende en zorg dat ze goed opgevangen wordt. Als mijn productiemedewerker in spe een uurtje later aangeeft dat het haar gaat lukken die dag, rijd ik naar een hogeropgeleide kandidaat met autisme, die ik op sociaal en communicatief gebied ondersteun tijdens een managementoverleg. Hein heeft een staffunctie en vindt het lastig om tactisch te manoeuvreren. Ik zorg er samen met hem voor dat er geen conflicten ontstaan. Vervolgens schuif ik in een laboratorium van een ziekenhuis aan bij een evaluatiegesprek. De werkgever van Anne is tevreden over haar functioneren en krijgt een vast contract. Als ik vervolgens via Angelo, die als assistent-monteur in een autogarage werkt, met een voldaan gevoel naar huis rijd, krijg ik een sms van Ilse die in de ochtend van plan was te vluchten: “bedankt voor je hulp, ik ben blij dat ik ben gebleven.”
Voorwaarden creëren
Jobcoachen vraagt een specifieke manier van kijken. Je moet in kunnen schatten of de werkplek aansluit bij jouw kandidaat of passend te maken is. Daarover ga je in gesprek met de werkgever. Over de plek in de ruimte, een vast aanspreekpunt, een ruimte waar iemand zich terug kan trekken of een aanpassing van taken of uren. Vaak speel je in de sollicitatieprocedure al een rol. Dan kun je, naast de juiste voorwaarden creëren, meteen ingaan op subsidiemogelijkheden, mochten er vanuit de werkgever nog onzekerheden zijn. Subsidiemogelijkheden mogen nooit de reden zijn van iemands arbeidscontract, maar kunnen soms wel de doorslag geven om iemand een kans te geven.
Het vermogen om creatieve oplossingen te bedenken voor problemen op de werkvloer is essentieel voor een jobcoach. Dat kan over de communicatie met collega’s gaan, maar ook over iets praktisch. Zo heb ik samen met Elise, die administratief werk uitvoert, een systeem met kaartjes bedacht waarmee ze zelf het overzicht over haar taken kan behouden. Ook heb ik met een kandidaat die bij de Albert Heijn als kassière ging werken, een manier gevonden waarop haar hulphond haar kan ondersteunen tijdens haar werk. De werkgever was in eerste instantie huiverig, maar dat was van korte duur. Al snel gaf hij aan dat hij er twee gemotiveerde collega’s bij had. Samen met Johan, die als postbezorger is begonnen, heb ik een systeem met postbakjes opgezet. Johan: “Op die manier ben ik zelf in staat om de post te sorteren die ik op dinsdag en vrijdag rond moet brengen. Ik had een probleem met oneven en even en dat is nu op- gelost. Mijn jobcoach is de eerste dagen als ‘assistent- postbode’ meegegaan om de route te verkennen. Dat gaf me vertrouwen.”
Structureel meewerken zie je voornamelijk terug in de zorg bij mensen met een verstandelijke beperking. Bij andere doelgroepen is het meestal niet aan de orde. Wel is het voor veel kandidaten belangrijk dat je structureel op de werkplek komt en dat je de eerste dag(en) aanwezig bent. Niet alleen bij lager-, maar ook bij hogeropgeleiden. Vaak wordt dat niet gedaan en krijgt de kandidaat de schuld als het misgaat. Dan ‘was hij niet gemotiveerd’ of ‘heeft hij zich niet aan afspraken gehouden’. Dat is jammer, want dat kun je bijna altijd voorkomen als je intensief begeleidt: face-to-face en niet op afstand. Je kunt niet alles zien via de app of telefoon. De stap naar werk is vaak groot en in het wegnemen van onzekerheden en het aanleren van werknemersvaardigheden speel je als jobcoach een grote rol. Daarnaast geeft aanwezig zijn je de kans om het bedrijf en de collega’s beter te leren kennen. Dat is een voordeel, mocht er ooit wat aan de hand zijn op de werkplek. Belangrijk is wel, om het subtiel aan te pakken. Niet in de weg lopen dus en niet alleen komen om je uren te maken, maar inspelen op de situatie en begeleiding bieden wanneer het nodig is.
Flexibiliteit
Een jobcoach moet zich kunnen inleven in een kandidaat en zijn beperkingen en moet begrijpen wat de werkzaamheden precies inhouden. Daarnaast vraagt jobcoachen dat je mee kunt bewegen. Vrijwel nooit verloopt een dag zoals gepland. Onlangs appte een kandidaat mij: “kom me halen, ik houd het hier geen minuut langer uit.” Je kunt het je dan niet permitteren om niet meteen te handelen. Als je hem niet geruststelt en de werkgever geen uitleg krijgt over waar specifiek gedrag vandaan komt, kan je kandidaat zijn baan verliezen. Lars, een kandidaat met psychische problematiek, sloeg bijvoorbeeld op een bouwplaats de hele boel kort en klein, omdat hij uitgedaagd werd door collega’s. Op zo’n moment laat je alles uit je handen vallen, zeg je andere afspraken netjes af en probeer je op de werkvloer de situatie op te lossen.
Jobcoachen draait om snel handelen, maar je moet er ook geen bezwaar tegen hebben om te reizen. Voor jobcoaching kom je fysiek op de werkplek en moet je je aanpassen aan de cultuur. Als je serieus genomen wilt worden, ga je niet in een mantelpakje naar de bouw. Ook moet je op de werkvloer op verschillende niveaus kunnen communiceren en je niet te groot voelen voor wat voor soort werk dan ook. Het kan voorkomen dat je kandidaat geen schoon werk doet. Zo heb ik in een overall op de vuilstort gestaan om metaal te selecteren, heb ik iemand begeleid die proefdieren moest verzorgen en heb ik meegeholpen in een varkensbedrijf.
Jobcoaching is niet alleen voor lageropgeleiden. Ik rijd soms van een bladblazer, via een PHP-programmeur en een magazijnmedewerker naar iemand in de raad van bestuur die ik begeleid. Onderweg word ik continu gebeld. Dat vraagt dat je snel kunt schakelen. Daarnaast is het bijhouden van je administratie belangrijk. Voor alle opdrachtgevers houd je uren bij en bij het UWV declareer je via het jobcoachportaal. Dat is een digitaal systeem waarin je aangeeft aan welke doelen je hebt gewerkt en wat je precies hebt gedaan tijdens je begeleiding ook of je op de werkvloer was of dat je een kandidaat via de telefoon of mail hebt gesproken. Verder kun je nieuwe aanvragen indienen en verantwoordingsrapportages schrijven.
Gouden kracht
Koos, groot Feyenoord-fan, was dolblij toen hij als facilitair medewerker in een verzorgingste- huis mocht gaan werken. Het sollicitatiegesprek waarbij ik als jobcoach aanwezig was verliep niet soepel, maar dat zagen ze door de vingers. Ik had van tevoren al uitgelegd dat Koos het spannend vond en eventuele onhandigheden daaruit voortkwamen. Omdat hij beperkt kon lezen en schrijven, moesten we zijn functie aanpassen en bedachten we een systeem met kleuren, waardoor hij precies wist welke was- of etenskar waarnaartoe moest. Veranderingen of onvoorspelbare zaken vond hij lastig, maar daar kreeg hij hulp bij. Ook bij het omgaan met collega’s en belangrijke gesprekken. Al snel was de werkgever tevreden over zijn functioneren, werden zijn kwaliteiten optimaal benut en werd Koos een vertrouwd gezicht binnen de organisatie. Zowel het personeel als de bewoners liepen met hem weg. “Koos is in staat je dag kleur te geven”, fluisterde een oudere dame mij ooit in.
Samenwerken
Jobcoachen vraagt optimale samenwerking met zowel je kandidaat als de werkgever. Voor beiden ben je een aanspreekpunt en met beiden bouw je een intensieve band op. Op een gegeven moment ben je niet alleen een vast gezicht voor je kandidaat, maar ook voor de collega’s en de leidinggevende. Je wordt dan onderdeel van het team en soms wordt je koffie bij wijze van spreken al ingeschonken als je je auto parkeert.
Het is belangrijk dat je de werkgever en collega’s deskundig voorlicht over welke voorwaarden een kandidaat nodig heeft om goed te kunnen functioneren. Deze voorwaarden worden samen met de doelen en de afspraken beschreven in een coachingsplan dat regelmatig wordt geëvalueerd. Bij het UWV is dat halfjaarlijks en bij andere opdrachtgevers stem je de frequentie af. Je hebt niet alleen te maken met de werkgever en de werknemer, je overlegt ook met arbeidsdeskundigen bij het UWV over kandidaten en met hulpverleningsinstanties.
Toch is je relatie met de kandidaat het allerbelangrijkste. De klik moet er zijn en je moet het gevoel hebben dat je samen een team bent. Zo begeleid ik al jarenlang Joke. Zij werkt bij een overheidsorganisatie en is op financieel gebied een ster, maar heeft moeite met communiceren. Joke: “Vanuit mijn autisme voel ik niet altijd aan hoe ik het beste kan reageren. Wanneer ik twijfel, benader ik mijn jobcoach. Van haar leer ik hoe ik naar collega’s kan reageren, hoe ik conflicten op kan lossen en hoe ik mijn grenzen aangeef bij mijn leidinggevende. Ook herinnert ze me er steeds aan, dat problemen opgelost kunnen worden. Zelf heb ik dat niet paraat als ik in paniek ben.”
Variatie en voldoening
Het feit dat je als jobcoach in bedrijven komt en verschillende functies en sectoren ziet, vergroot je kennis van de arbeidsmarkt. Deze kennis kun je toepassen als je in een andere rol moet werken, bijvoorbeeld als loopbaanadviseur. Ook vergroot het je netwerk en kun je andere UWV-, outplacement- of spoor 2-kandidaten makkelijker plaatsen omdat je al bij een werkgever rondloopt. Een balletje is dan snel opgegooid. Toch is het niet zo dat iedereen die kan coachen ook per definitie kan jobcoachen. Het vraagt andere kwaliteiten en een jobcoachopleiding is echt wat anders dan een coachopleiding. Tegenwoordig zijn er verschillende opleidingsinstituten die de post- hbo- opleiding tot jobcoach aanbieden. Als jobcoach moet je om kunnen gaan met het feit dat je in een driehoeksverhouding zit en je hebt niet de luxe, dat je kandidaten op je eigen werkplek kunt spreken.
Je kantoor is je auto, je moet continu de urgentie van een vraag inschatten en om kunnen gaan met onvoorspelbaarheid.
De dankbaarheid van kandidaten en werkgevers tovert nog elke dag een glimlach op mijn gezicht. Ik word in het werkveld in verschillende rollen ingezet, maar ik zou de variatie, de creativiteit en de praktische benadering van het jobcoachen niet willen missen. Ik leer veel van jobcoachkandidaten en ik vind het een uitdaging om ervoor te zorgen dat mensen hun werkplek, ondanks hun beperkingen, kunnen behouden. Ik begeleid het liefste het hele traject. Als ik een kandidaat goed in beeld heb, plaats ik sneller en kan ik makkelijker inspelen op situaties op de werkvloer. Daarbij ben ik gek op de dynamiek en vrijheid die jobcoaching met zich meebrengt. Het is een ondernemende rol, die je scherp houdt en blijft prikkelen.
Gepubliceerd in loopbaanvisie door Jacqueline Kruunenberg.